๓

รถกระเช้า หมายความว่าเครื่องจักรซึ่งติดตั้งกระเช้าและกลไกยกกระเช้าสำหรับยกคนขึ้นทำงานบนที่สูงและให้หมายความรวมถึงล้อเลื่อน รถลากจูง ยานพาหนะที่ติดตั้งกระเช้าและกลไกยกกระเช้าด้วย ตัวกระเช้าต้องมีทางเข้า ราวกั้นและแผ่นทึบกันของตกโดยรอบ แบ่งตามลักษณะใช้งานออกเป็นห้าประเภท

เนื่องจากการทำงานบนที่สูงมีศาสตร์วิชาและหลายอุปกรณ์ ให้เลือกใช้ตามสภาพงาน (hierarchy of control) ตัวอย่างเช่นเพลทฟอร์มถาวร นั่งร้าน กระเช้ายกคนที่ใช้ร่วมกับรถเครน กระเช้ากอนโดลาสำหรับทำงานบนผนังสูง การใช้สายบังคับระยะจำกัดพื้นที่ การใช้เชือกโรยตัวและการใช้อุปกรณ์ลดความรุนแรงจากการตก, รถกระเช้าก็เป็นหนึ่งในวิธีทำงานบนที่สูงซึ่งมีรายละเอียดและวิธีควบคุมเป็นแบบเฉพาะตัว สำหรับรถกระเช้าและการใช้งานจะกล่าวถึงในลำดับนี้

๑

ส่วนที่หนึ่ง : บทนำและขอบเขตของเอกสาร  Introduction and Scope   

องค์ความรู้วิศวกรรมความปลอดภัยเกี่ยวกับรถกระเช้า หากมองในภาพรวมพบว่าถูกเขียนจากหลายหน่วยงาน สรุปได้ดังนี้

• เอกสารที่ออกโดยบริษัทผู้ผลิตและงานการตลาดของบริษัทผู้ผลิต : จุดเด่นของเอกสาร จะได้รายละเอียดข้อมูลทางวิศวกรรมของยีห้อและรุ่นนั้นๆ แบบจำเพาะเป็นเชิงลึกครบถ้วน ทว่าอาจมีคำโฆษณาในลักษณะสนับสนุนการขายแฝงรวมอยู่ด้วย ผู้ศึกษาค้นคว้าจึงต้องระมัดระวังและค้นคว้าเอกสารจากส่วนอื่นประกอบด้วย จากนั้นจึงประมวลผลความเข้าใจอีกครั้ง
• เอก สารที่ออกโดยสถาบันทางวิชาการ : เอกสารจะให้ข้อมูลเชิงหลักการทางวิศวกรรมได้ดี เช่นเอกสารจะกล่าวถึงทฤษฎีหรือหลักการทำงานของรถกระเช้า ตัวอย่างเช่น มีรายละเอียดว่ารถกระเช้าแบบแขนตรงและรถกระเช้าแบบแขนหักศอก ทำงานตามทฤษฎีของคาน (lever theory) จุดศูนย์ถ่วงและทฤษฎีการล้มของรถกระเช้า ฯลฯ เป็นต้น ทั้งนี้อาจมีข้อด้อยในการแนะนำเชิงปฏิบัติการ ว่าต้องบังคับรถแต่และประเภทด้วยวิธีการอย่างไร หรือจะกล่าวโดยง่ายก็คือเด่นหลักการแต่ด้อยวิธีการนั่นเอง
• เอกสารที่ออกโดยสายผู้เชี่ยวชาญ : เอกสารจากสายงานนี้จะเน้น-how to do & how to operations-หมายถึงเมื่อมีรถกระเช้าแล้ว จะมีวิธีใช้งานให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดกับหน่วยธุรกิจ โดยไม่เกิดอุบัติได้อย่างไร

๒

๒.๑

• แบบใช้งานบนพื้นราบบดอัด : ออฟชั่นนี้นิยมใช้
• ใช้งานบนพื้นที่ขรุขระ (rough terrain) : ไม่นิยมใช้
• ขนาดเล็กทำงานบนเพลทฟอร์มได้คนเดียว : ออฟชั่นนี้นิยมใช้
• ขนาดใหญ่ทำงานบนเพลทฟอร์มได้ ๒-๒ คน : ไม่นิยมใช้
• เคลื่อนย้ายโดยเข็ญด้วยแรงคน : ออฟชั่นนี้นิยมใช้
• เคลื่อนที่บนพื้นราบและบังคับเลี้ยวโดยกลไกต้นกำลัง : ไม่นิยมใช้
• ทำงานบนขาหยั่ง (on base) : ออฟชั่นนี้นิยมใช้
• ทำงานบนฐานล้อ (on wheel) : ไม่นิยมใช้

กระโดงซ้อนกัน ๓ ท่อน เคลื่อนที่ยืดหดได้ ตัวกระเช้าจะเคลื่อนที่ขึ้นลงตามแนวดิ่งตามแนวเสากระโดง กลไกหลักที่เคลื่อนที่คือตัวกระเช้าและเสากระโดงท่อนที่สองและท่อนที่สาม ต้นกำลังขับเคลื่อนกลไกดังกล่าวจะเป็นระบบไฮดรอลิกส์ ซึ่งปั้มไฮดรอลิกส์จะถูกขับด้วยมอเตอร์ไฟฟ้า ขั้นตอนการใช้งานมีดังนี้

• ตรวจสภาพก่อนใช้งานประจำวัน
• ตั้งขาหยั่ง ปรับตั้งขาหยั่งให้ได้ระดับน้ำโดยดูสัญญาณที่แผงควบคุมและดูระดับน้ำที่แท่นฐาน กรณีไม่ปรับขาหยั่งให้ได้ระดับน้ำ ระบบจะเซนเซอร์บังคับกระเช้าเคลื่อนที่ขึ้นไม่ได้
• ปิดกั้นควบคุมพื้นที่ปฏิบัติงาน
• ที่แผงควบคุมด้านล่าง ให้เลือกเป็นควบคุมบนกระเช้า ทั้งนี้เนื่องจากแผงควบคุมจะมี ๒ ที่คือด้านล่างที่ฐานของตัวรถและด้านบนจะแขวนติดหรือยึดติดไว้ที่กระเช้า
• ผู้บังคับ-บังคับให้กระเช้าทำงานขึ้นลงตามระดับที่ต้องการทำงาน
• หลังใช้งานแล้วเสร็จให้หยุดระบบ ตรวจสอบสภาพหลังใช้งานประจำวัน
• ทำความสะอาดและจัดเก็บรถกระเช้า บนพื้นที่ซึ่งสถานประกอบกิจการกำหนด

๒.๒

• แบบใช้งานบนพื้นราบบดอัด : ออฟชั่นนี้มีใช้มาก
• ใช้งานบนพื้นที่ขรุขระ (rough terrain) : : ออฟชั่นนี้มีใช้
• ทำงานบนขาหยั่ง (on base) : ออฟชั่นนี้มีใช้
• ทำงานบนฐานล้อ (on wheel) : ออฟชั่นนี้มีใช้ แต่มีระบบระดับน้ำเซนเซอร์ หมายความว่าหากตัวรถเอียง ระดับน้ำจะส่งสัญญาณไปตัดระบบควบคุม ซึ่งจะบังคับตัวกระเช้าขึ้นไม่ได้
• แบบทำงานได้ทั้งออฟชั่นทำงานบนขาหยั่งและออฟชั่นทำงานบนฐานล้อ
• พื้นกระเช้าสองชั้นหรือรุ่นเพลทฟอร์มพื้น ๒ ชั้น : ออฟชั่นนี้มีใช้
• พื้นกระเช้าชั้นเดียวหรือรุ่นเพลทฟอร์มพื้นชั้นเดียว : ออฟชั่นนี้มีใช้มาก
• ใช้มอเตอร์ไฟฟ้าขับปั้มไฮดรอลิกส์ (plug-in) : ออฟชั่นนี้มีใช้มาก
• ใช้มอเตอร์ไฟฟ้าขับปั้มไฮดรอลิกส์ (plug-in) และแบ๊กอัพกรณีแบตเตอรีอ่อนกำลังด้วยเครื่องยนต์ : ออฟชั่นนี้มีใช้ เคลื่อนที่บนพื้นราบและบังคับเลี้ยวโดยกลไกต้นกำลัง : ระบบไฮดรอลิกส์

• รถกระเช้าแบบเสากระโดงและรถกระเช้าแบบขากรรไกรที่ทำงานบนขาหยั่ง กรณีปรับตั้งตัวรถไม่ได้ระดับ ระบบควบคุมจะเซนเซอร์ฟังก์ชั่นการเคลื่อนที่ขึ้นของกระเช้า จะบังคับให้ตัวกระเช้าเคลื่อนที่ขึ้นไม่ได้
• รถกระเช้าแบบขากรรไกรที่ทำงานบนฐานล้อ หากตัวรถเอียง มีสัญญาณเตือน ระบบควบคุมจะเซนเซอร์ฟังก์ชั่นการเคลื่อนที่ขึ้นของกระเช้า ฯลฯ เป็นต้น

๒.๓

• ล้อและระบบบังคับเลี้ยว เคลื่อนที่ตามแนวราบ
• การเคลื่อนที่ของแขนหรือบูมท่อนหลักและบูมท่อนซ้อน
• การเคลื่อนที่ของตัวกระเช้า

รถกระเช้าไม่ใช่ยานยนต์ถือว่าเป็นเครื่องจักรสำหรับยกคนขึ้นทำงานบนที่สูง ต้นกำลังขับเคลื่อนตามแนวราบและบังคับเลี้ยวจะเป็นระบบไฮดรอลิกส์ ซึ่งการเคลื่อนที่จะช้า ประมาณ ๑๐ กิโลเมตรต่อชั่วโมงหรือช้ากว่า จึงเหมาะสมกับการเคลื่อนที่ระยะทางสั้นๆ เท่านั้น หากเป็นระยะ ๕๐๐ เมตรหรือมากกว่า ก็จะใช้วิธีเคลื่อนย้ายด้วยรถบรรทุก, ชุดล้อขับเคลื่อนมีทั้งแบบใช้งานทั่วไปและแบบทำงานในพื้นที่ขรุขระ

• เคลื่อนที่ขึ้นลงโดยบูมท่อนหลัก แต่เนื่องจากบูมท่อนซ้อนติดตั้งไว้ด้วยกัน ก็จะทำให้เคลื่อนที่ขึ้นลงไปด้วยกัน
• เคลื่อนที่ยืดหดตามแนวตรงโดยบูมท่อนซ้อน

• บูมท่อนที่อยู่ติดกับกระเช้า เรียกว่าท่อนที่หนึ่ง
• บูมท่อนกลาง เป็นท่อนที่สอง และ
• บูมท่อนหลักซึ่งอยู่ติดกับตัวรถ เป็นท่อนที่สาม

• การเคลื่อนที่ตามเข็มและทวนเข็มนาฬิกา เนื่องจากสภาพงานมีความหลากหลาย บางครั้งตำแหน่งของกระเช้ายังไม่พอดีกับสภาพการทำงาน เช่นต้องเอี้ยวตัวทำงาน ฯลฯ ฉะนั้นจึงต้องควบคุมปรับองศากระเช้าให้เหมาะกับการทำงาน
• การเคลื่อนที่คว่ำหงาย เมื่อบูมถูกควบคุมให้ยก กระเช้าซึ่งติดตั้งอยู่ด้านปลายบูมก็จะเอียงคว่ำมาทางตัวรถ ยิ่งปรับบูมสูงขึ้นองศาเอียงคว่ำก็จะมากขึ้นตาม ฉะนั้นจึงมีระบบควบคุมเพื่อปรับกระเช้าให้ได้ระดับ ไม่เอียง กรณีควบคุมบูมให้ลดระดับต่ำลง การควบคุมระดับกระเช้าก็จะเปลี่ยนไปเป็นตรงกันข้าม 

๒.๔

๒.๕

ชุดแขนยกและกระเช้า+รถบรรทุกซึ่งเป็นยานยนต์ = รถบรรทุกติดกระเช้ายกคน

๓

• เอกสารระเบียบปฏิบัติ คู่มือคำแนะนำ ฯลฯ : เรียกว่าระบบปลอดภัย
• ผู้ปฏิบัติงานมีความรู้ความสามารถและสุขภาพเป็นปกติ, หัวหน้างานมีความรู้ความสามารถกำกับดูแลงานได้ และผู้จัดการต้นสังกัดบริหารจัดการเกี่ยวกับงานรถกระเช้าได้ : เรียกว่าคนปลอดภัย
• ตัวรถและอุปกรณ์ส่วนควบได้มาตรฐานและสภาพพร้อมใช้งาน : เรียกว่า ตัวรถกระเช้าและอุปกรณ์ส่วนควบปลอดภัย
• ปิดกั้นพื้นที่ปฏิบัติงานและควบคุมการทำงานร่วมในพื้นที่เดียวกันกับจักรกลเคลื่อนที่อื่น : เรียกว่า พื้นที่หรือสภาพแวดล้อมการทำงานปลอดภัย

• ความรู้ : ต้องผ่านการฝึกอบรมเกียวกับการใช้รถกระเช้าโดยเฉพาะและได้รับประกาศนียบัตร (certtificate) จากหน่วยงานฝึกอบรมที่เป็น third party, ซึงหน่วยงานที่ออกใบประกาศนียบัตรต้องเป็นอิสระจากสถานประกอบกิจการ หลังจากได้รับประกาศนียบัตร ผู้บังคับรถกระเช้าต้องเข้าร่วมฝึกอบรมทบทวนความรู้ทุกสองปีปฏิทิน (refresher training-แต่ละครั้งต้องใช้เวลาไม่น้อยกว่าสามชั่วโมง)
• ความสามารถ : ให้ฝึกปฏิบัติจริงภาคสนามกลุ่มย่อยละสามชั่วโมงและให้ปฏิบัติงานจริงภายใต้การกำกับดูแลของหัวหน้างานจนครบ 30 ชั่วโมง 
• ผ่านการตรวจสุขภาพประจำปีปฏิทิน : ตรวจสุขภาพทางกายและสายตาโดยแพทย์ กรณีสายตาสั้น สายตายาวหรือสายตาเอียง ให้ตัดแว่นเพื่อปรับสภาพการมองเห็น, หากผู้ที่ตาบอดสีประสงค์จะขอใบอนุญาตจากสถานประกอบกิจการ ให้เจ้าหน้าที่ความปลอดภัยระดับวิชาชีพร่วมกับผู้จัดการต้นสังกัดของพนักงาน ร่วมกันทำประเมินความเสี่ยง หากผลการประเมินความเสี่ยงผ่านก็สามารถอนุญาตให้ใช้รถกระเช้าได้
• สุขภาพแต่ละวันต้องเป็นปกติ พร้อมทำงาน (fit to work), สุขภาพก่อนเริ่มงานเป็นหน้าที่โดยตรงและความรับผิดชอบของหัวหน้างาน กรณีพบว่าผู้บังคับรถกระเช้ามีเงื่อนไขดังต่อไปนี้ จะไม่อนุญาตให้ใช้รถกระเช้าในวันนั้น

• พักผ่อนต่ำกว่าหกชั่วโมงต่อวัน
• ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์หรือใช้สารเสพติดผิดกฎหมาย
• ป่วยและทานยาประเภทระงับหรือกระตุ้นระบบประสาท

• ผู้ที่ทำงานกับรถกระเช้า หรือผู้ที่ทำงานร่วมกับรถกระเช้าต้องใช้อุปกรณ์คุ้มครองความปลอดภัยระดับพื้นฐานตั้งแต่หัวถึงเท้าและให้สวมเสื้อสะท้อนแสง high (visibility vest) 

• กระเช้าคนยืนทำงานแผ่นพื้นต้องไม่ลื่น ระบายน้ำออกจากพื้นได้และต้องบรรลุข้อกำหนด (1.1) ประตูเป็นแบบเปิดเข้า, (1.2) รั้วกันตกต้องมีโดยรอบ หากเป็นรั้วโปร่งต้องประกอบด้วยรั้วบน รั้วกลางและแผ่นทึบกันของตก, (1.3) แสดงค่ารับโหลดที่ตัวกระเช้า หน่วยเป็นกิโลกรัม, (1.4) มีที่เกี่ยวสายแลนยาร์ดของเซฟตี้เบลท์ อย่างน้อยสองจุด, (1.5) ผ่านการตรวจสภาพก่อนใช้งานโดยผู้ใช้, และ (1.6) มีหลักฐานการตรวจสภาพโดยวิศวกรประจำรอบสิบสองเดือนหรือประจำรอบปีปฏิทิน
• ตัวรถต้องเป็นสีโทนสว่างไม่เก่าคร่ำ หากเก่าคร่ำให้ทำสีใหม่ /และที่ส่วนบนสุดและส่วนล่างสุดของรถหรืออุปกรณ์ส่วนควบของรถให้มีแถบเฉียงสลับสี ขาว-แดงสะท้อนแสงรอบตัวรถ
• ที่ส่วนบนสุดของตัวรถต้องมีไฟวับวาบ ขาว-แดง อย่างน้อยสองโคม (ยกเว้นแนวปฏิบัติของอุตสาหกรรมออสเตรเลีย จะบังคับขั้นต่ำสี่โคม)
• ขณะรถเคลื่อนที่ ต้องมีสัญญาณไฟวับวาบ ขาว-แดง และสัญญาณเสียง

• ห้ามผู้ที่ไม่เกี่ยวข้องกับการทำงานฯ เข้าในพื้นที่การทำงานของรถกระเช้า
• ห้ามไม่ให้รถกระเช้าทำงานร่วมในพื้นที่เดียวกัน เวลาเดียวกันกับจักรกลเคลื่อนที่อื่นโดยไม่มีมาตรการควบคุมอุบัติเหตุ
• ขณะรถกระเช้าทำงาน ต้องปิดกั้นควบคุมพื้นที่ปฏิบัติงาน ทั้งนี้โดยใช้แถบกั้นอันตราย ธงริ้วกั้นอันตราย รั้วแข็ง สัญลักษณ์จราจรหรือสัญลักษณ์ความปลอดภัย อย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างร่วมกันก็ได้